در دنیای پرشتاب فناوری، خبر توقف پشتیبانی از یک دستگاه قدیمی اتفاقی غیرمنتظره نیست، اما وقتی پای هدستی چون اوکولوس کوئست ۱ (Oculus Quest 1) در میان باشد، این خبر حسی از نوستالژی و دغدغه را به همراه می‌آورد. شرکت متا (Meta)، غول دنیای واقعیت مجازی، به طور رسمی اعلام کرده است که از تاریخ ۳۰ آوریل ۲۰۲۴ (۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۳)، پشتیبانی نرم‌افزاری از این هدست پیشگام را به پایان می‌رساند. این تصمیم نه تنها بر تجربه کاربری صاحبان این دستگاه تأثیر می‌گذارد، بلکه پیامدهای گسترده‌تری برای توسعه‌دهندگان و حتی آینده پلتفرم واقعیت مجازی متا دارد. کوئست ۱ که زمانی دروازه‌ای نوین به دنیای واقعیت مجازی مستقل و قابل دسترس بود، اکنون در آستانه ورود به فازی جدید از چرخه عمر خود قرار گرفته است: فاز بازنشستگی تدریجی در اکوسیستم رسمی متا.
اوکولوس کوئست ۱، که در سال ۲۰۱۹ عرضه شد، نقطه‌عطفی بی‌بدیل در تاریخ واقعیت مجازی محسوب می‌شد. این هدست اولین دستگاه مستقل و قابل حملی بود که بدون نیاز به کامپیوتر قدرتمند یا سیم‌های دست‌وپاگیر، تجربه‌ای فراگیر از واقعیت مجازی را به توده‌های مردم ارائه داد. موفقیت آن شگفت‌انگیز بود و راه را برای نسل‌های بعدی هموار کرد و میلیون‌ها کاربر را به دنیای VR معرفی نمود، دنیایی که پیش از آن تنها در دسترس علاقه‌مندان به فناوری‌های پیشرفته بود. با این حال، در دنیای تکنولوژی که هر چند سال یک بار پیشرفت‌های چشمگیری رخ می‌دهد و نوآوری‌ها با سرعتی باورنکردنی از پی یکدیگر می‌آیند، پنج سال برای یک دستگاه الکترونیکی مدت زمان قابل توجهی محسوب می‌شود. متا از زمان عرضه کوئست ۱، مدل‌های پیشرفته‌تری چون کوئست ۲ (در سال ۲۰۲۰)، کوئست پرو (در سال ۲۰۲۲) و کوئست ۳ (در سال ۲۰۲۳) را روانه بازار کرده است که هر یک با قابلیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بهبودیافته، تجربه کاربری را به سطوح بالاتری ارتقا داده‌اند.
توقف پشتیبانی از کوئست ۱ به معنای از کار افتادن کامل دستگاه نیست، اما بخش‌های حیاتی از اکوسیستم و قابلیت‌های آنلاین آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مهمترین تغییر، ناتوانی در اجرای بسیاری از اپلیکیشن‌های طراحی‌شده برای کوئست ۱ است که نسخه‌های متقابلی برای کوئست ۲ یا کوئست ۳ ندارند. به عبارت دیگر، بسیاری از بازی‌ها و برنامه‌هایی که فقط برای سخت‌افزار و APIهای کوئست ۱ بهینه‌سازی شده‌اند، دیگر قابل اجرا نخواهند بود یا به درستی کار نخواهند کرد. علاوه بر این، ویژگی‌های اجتماعی کلیدی مانند "پارتی‌ها" (Parties) برای چت صوتی با دوستان و "هورایزن هوم" (Horizon Home) که فضای مجازی شخصی‌سازی شده کاربر است و امکان دعوت از دوستان را فراهم می‌کرد، نیز از کار خواهند افتاد. این تصمیم، تکمیل‌کننده مراحلی است که پیش از این نیز برای محدود کردن پشتیبانی از این دستگاه اتخاذ شده بود، از جمله توقف ارائه به‌روزرسانی‌های جدید سیستمی، پشتیبانی از مرورگر وب و قابلیت‌های امنیتی.
دلایل متا برای این تصمیم کاملاً مشخص و استراتژیک است: تمرکز بر آینده و پیشرفت. نگهداری و به‌روزرسانی نرم‌افزاری برای دستگاه‌های قدیمی، به خصوص در حوزه واقعیت مجازی که با سرعت خیره‌کننده‌ای در حال تکامل است و نیازمندی‌های سخت‌افزاری جدیدی را طلب می‌کند، نیازمند منابع مالی و انسانی قابل توجهی است. متا ترجیح می‌دهد این منابع را به توسعه فناوری‌های جدید، بهبود قابلیت‌های کوئست ۲ و ۳، و سرمایه‌گذاری بر روی نسل‌های آینده هدست‌های VR و قابلیت‌های متاورس اختصاص دهد. این استراتژی، اگرچه ممکن است برای برخی کاربران قدیمی و وفادار تلخ باشد و حس رها شدن به آنها دست دهد، اما برای پیشبرد نوآوری و رسیدن به اهداف بزرگ متا در ساخت یک متاورس فراگیر و قدرتمند ضروری است. شرکت‌ها در این فضای پویا باید بین پشتیبانی از پایگاه کاربران فعلی و شتاب بخشیدن به پیشرفت‌های تکنولوژیکی تعادل برقرار کنند، و به نظر می‌رسد متا مسیر دومی را به عنوان اولویت خود انتخاب کرده است.
برای کاربران وفادار کوئست ۱، این خبر می‌تواند تجربه‌ای تلخ باشد و احساسی از از دست دادن ایجاد کند. بسیاری از این افراد از اولین کسانی بودند که به اکوسیستم واقعیت مجازی متا پیوستند و شاید برایشان سخت باشد که ببینند دستگاهشان به تدریج قابلیت‌های حیاتی خود را از دست می‌دهد و به یک "آجر هوشمند" تبدیل می‌شود. از دست دادن دسترسی به برخی اپلیکیشن‌ها، به ویژه آنهایی که منحصر به فرد بودند و نسخه‌های جایگزینی ندارند، ممکن است حس از دست دادن مالکیت دیجیتالی را در کاربران تقویت کند و این سؤال را پیش آورد که آیا سرمایه‌گذاری روی محتوای دیجیتال در پلتفرم‌های اختصاصی، یک ریسک بلندمدت است یا خیر. این وضعیت بار دیگر بحث همیشگی درباره طول عمر محصولات دیجیتالی و وابستگی آنها به پلتفرم‌های مرکزی را مطرح می‌کند. با این حال، متا تاکید کرده است که کاربرانی که دارای نسخه‌های متقابل (cross-buy) از بازی‌ها و برنامه‌ها هستند، می‌توانند آنها را روی کوئست ۲ یا ۳ خود بدون نیاز به خرید مجدد اجرا کنند.
توسعه‌دهندگان نرم‌افزار و بازی نیز به شدت تحت تأثیر این تصمیم قرار می‌گیرند. توسعه‌دهندگانی که تنها روی نسخه کوئست ۱ بازی یا اپلیکیشن خود سرمایه‌گذاری کرده بودند، حالا باید با واقعیت تلخ از دست دادن بخش قابل توجهی از پایگاه کاربری خود کنار بیایند، مگر اینکه بتوانند به سرعت و با صرف هزینه و زمان، نسخه‌های سازگار با کوئست ۲ یا ۳ را منتشر کنند. این موضوع نشان می‌دهد که چقدر برای توسعه‌دهندگان، به‌ویژه استودیوهای مستقل و کوچک، مهم است که استراتژی‌های طولانی‌مدتی برای پشتیبانی از محصولاتشان داشته باشند و خود را با پیشرفت سخت‌افزاری پلتفرم‌ها و سیاست‌های شرکت‌های مادر هماهنگ کنند. از طرفی، این اقدام متا ممکن است پیامی دوگانه به جامعه توسعه‌دهندگان بدهد: از یک سو، بر ضرورت نوآوری و به‌روزرسانی مداوم تاکید می‌کند و آنها را تشویق به استفاده از جدیدترین قابلیت‌ها و سخت‌افزارها می‌کند؛ از سوی دیگر، ممکن است نگرانی‌هایی در مورد پایداری بلندمدت سرمایه‌گذاری‌ها در این پلتفرم و سرعت از رده خارج شدن دستگاه‌ها ایجاد کند.
این رویداد، تصویر بزرگتری از چرخه عمر محصولات در صنعت واقعیت مجازی و به طور کلی تکنولوژی را به نمایش می‌گذارد. برخلاف کنسول‌های بازی سنتی که معمولاً یک دهه یا بیشتر پشتیبانی می‌شوند و بازی‌های نسل‌های مختلف می‌توانند برای مدت طولانی قابل اجرا باقی بمانند، هدست‌های VR به دلیل سرعت بالای پیشرفت تکنولوژی در حسگرها، نمایشگرها، پردازنده‌ها و الگوریتم‌های رندرینگ، چرخه عمر کوتاه‌تری دارند. هر نسل جدید، بهبودهای چشمگیری را به ارمغان می‌آورد که پشتیبانی از نسل‌های قبلی را برای توسعه‌دهندگان و شرکت‌های پلتفرم‌ساز دشوار و پرهزینه می‌کند. این موضوع، یک چالش اساسی برای پذیرش گسترده VR در میان کاربران عام است: آیا کاربران حاضرند هر چند سال یک بار برای سخت‌افزاری جدید و گران‌قیمت هزینه کنند تا به جدیدترین محتوا و تجربه‌ها دسترسی داشته باشند؟ یا اینکه این سرعت سرسام‌آور پیشرفت، مانعی برای سرمایه‌گذاری بلندمدت کاربران و توسعه‌دهندگان در این فناوری خواهد شد؟
تصمیم متا برای پایان دادن به پشتیبانی از کوئست ۱، به روشنی نشان می‌دهد که این شرکت چقدر بر روی چشم‌انداز آینده واقعیت مجازی و متاورس متمرکز است. این شرکت با میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری، به دنبال ساخت نسل بعدی اینترنت است. کوئست ۳ به عنوان پرچمدار فعلی، و پروژه‌های آتی مانند هدست‌های پیشرفته‌تر با قابلیت‌های واقعیت ترکیبی و سنسورهای پیچیده‌تر، نشان‌دهنده مسیری هستند که متا در آن گام برمی‌دارد. برای تحقق رویای متاورس، نیاز به سخت‌افزاری قدرتمندتر، نمایشگرهای با کیفیت‌تر، سنسورهای دقیق‌تر و اکوسیستمی یکپارچه‌تر است که بتواند تجربیات غنی و پیچیده‌تری را ارائه دهد و مرز بین دنیای فیزیکی و دیجیتال را از میان بردارد. این رویکرد، اگرچه به معنای کنار گذاشتن برخی از دستگاه‌های قدیمی است، اما در نهایت با هدف ایجاد یک پلتفرم پایدارتر و با قابلیت‌های بیشتر برای میلیون‌ها کاربر آینده واقعیت مجازی و واقعیت ترکیبی صورت می‌گیرد.
برای صاحبان فعلی کوئست ۱، توصیه می‌شود که کتابخانه بازی‌ها و اپلیکیشن‌های خود را با دقت بررسی کنند. اگر بازی یا برنامه‌ای خریداری کرده‌اید که از ویژگی "Cross-Buy" پشتیبانی می‌کند (که بسیاری از بازی‌های محبوب این قابلیت را دارند)، به این معنی است که نسخه آن برای کوئست ۲ یا ۳ نیز در دسترس خواهد بود و می‌توانید آن را بدون خرید مجدد دانلود و اجرا کنید. برای آن دسته از برنامه‌هایی که فقط برای کوئست ۱ طراحی شده‌اند و نسخه‌ی جایگزینی ندارند، متأسفانه دسترسی به آنها پس از تاریخ مشخص‌شده محدود یا غیرممکن خواهد شد. این وضعیت تأکیدی است بر اهمیت آگاهی کاربران از سیاست‌های پشتیبانی پلتفرم‌ها و نیاز به برنامه‌ریزی برای به‌روزرسانی سخت‌افزاری در آینده، به خصوص در بازارهای تکنولوژیکی که سرعت تغییرات در آنها بسیار بالاست و نوآوری‌ها به سرعت نسل‌های قبلی را منسوخ می‌کنند.
با توقف پشتیبانی رسمی از اوکولوس کوئست ۱، عصر جدیدی در مسیر واقعیت مجازی متا آغاز می‌شود. این هدست، میراثی غنی از نوآوری، دسترسی و دموکراتیزه کردن واقعیت مجازی را پشت سر گذاشته است، اما مانند هر فناوری پیشگامی، جای خود را به نسل‌های جدیدتر و توانمندتر می‌دهد. در حالی که ممکن است برای برخی کاربران حس دلسردی و حتی خشم ایجاد شود، این گامی ضروری و اجتناب‌ناپذیر برای متا است تا منابع خود را بر روی آینده واقعیت مجازی و چشم‌انداز گسترده‌تر متاورس متمرکز کند. این رویداد یادآور می‌شود که در دنیای فناوری، پیشرفت اغلب با هزینه‌ی کنار گذاشتن گذشته و قربانی کردن برخی قابلیت‌های قدیمی همراه است، اما همین کنار گذاشتن، راه را برای تجربیات فراگیرتر و نوآورانه‌تر در آینده هموار می‌کند. کوئست ۱ گرچه به پایان عمر مفید پلتفرمی خود می‌رسد، اما نقش پررنگ خود را در شکل‌دهی به چشم‌انداز واقعیت مجازی ایفا کرده است و میراثش در دستگاه‌های بعدی زنده و الهام‌بخش باقی خواهد ماند.
